Onweer

Onweer op het land is al gevaarlijk genoeg, als je in een bootje op open water zit is de kans helemaal groot dat je geraakt wordt. De bodem is nat en dus goed geleidend, en een boot steekt ook nog eens boven zijn omgeving uit. De spanning en stroom in een blikseminslag zijn zo groot dat zelfs een inslag op enige afstand al fataal kan aflopen.

Volgens de statistieken is een aanzienlijk deel van de bliksemslachtoffers getroffen tijdens sportactiviteiten buitenshuis, en watersporters maken daar weer een groot deel van uit.

Waar kan bliksem inslaan?

Bliksen is een grillig verschijnsel en niet goed voorspelbaar. Wel is algemeen bekend dat bliksem vaak inslaat op het hoogste punt van de omgeving. Dit moet dan wel een punt zijn dat beter electrisch geleidend is dan de lucht er omheen, maar meestal gaat onweer ook gepaard met regen en is alles genoeg geleidend om een inslag aan te trekken. Een eenzaam bootje, zelfs al is het maar een kano, is al gauw het hoogste punt in de omgeving.

Hou er rekening mee dat onweersbuien zich snel kunnen verplaatsen, de regel dat voor elke kilometer afstand de donder drie seconden na de flits komt, hoewel waar, zegt niet zoveel, een volgende bliksem kan ineens veel dichterbij zijn.

Wat gebeurt er als bliksem inslaat?

Als de bliksem ergens inslaat zijn de spanning en de stroom niet meteen weg. Deze worden verspreid over de omgeving, en bij dit verpreiden neemt de stroom ook weer de weg van de minste weerstand. Daarom kan als de bliksem in een boom slaat die bliksem nog overslaan op iemand die er een paar meter vanaf staat.
Ook als de bliksem al in de grond wegloopt is die nog gevaarlijk, door de grote stroom kun je nog een klap krijgen als je plat op de grond ligt of met je voeten uit elkaar staat (auw!).

Hierdoor gaan bijvoorbeeld koeien ook gauw dood aan onweer, de stroom neemt de weg van de minste weerstand, en dat is dan dwars door de koe.

Die weglopende stroom is ook de oorzaak van veel schade aan electrische apparatuur. Als de kabels een beetje ongelukkig liggen kan tot honderden meters in de omtrek spul kapotgaan. In mijn vakgebied zie ik regelmatig na onweersbuien in de buurt van klanten stapeltjes reparaties binnenkomen.

Behalve de electrische verschijnselen heb je nog het licht en het geluid. Een inslag dichtbij kan hard genoeg zijn om je trommelvliezen te laten scheuren, en als je toevallig net de verkeerde kant op kijkt kunnen je ogen ook nog eens beschadigen.

Wat gebeurt er als je geraakt wordt

Bij een directe blikseminslag of één in de buurt loopt een extreem hoge stroom voor korte tijd over en door je lichaam. Dit heeft de volgende gevolgen:

Je zenuwstelsel krijgt een enorme optater, waardoor je bewusteloos raakt en allerlei systemen stoppen, waaronder je hart en ademhaling.
Je huid, kleren en het water daarin worden extreem snel opgewarmd. Het duurt meestal te kort om op grote schaal ernstig te verbranden maar je kleren kunnen soms letterlijk van je lijf afvliegen.
Als de inslag door je lichaam gaat kun je op de plaatsen waar die binnenkomt en weer naar buiten gaat plaatselijk wel diepe brandwonden krijgen.
Door de luchtdruk kunnen je trommelvliezen scheuren en door de flits kunnen je ogen beschadigen.

Nadat je geraakt bent moet je meestal meteen gereanimeerd worden om nog een kans te hebben. Ook al overleef je het dan kun je nog blijvend last van allerlei dingen houden.

Wat is de beste bescherming?

Onweer is een grillig verschijnsel, en het is niet te voorspellen wat er precies gaat gebeuren bij een inslag. Er is wel een aantal richtlijnen die in de praktijk blijken te werken:

Als je de keus hebt is binnenshuis schuilen het beste. Blijf weg van de ramen (ook al is het schouwspel nog zo mooi) en hou ook afstand van alle metalen delen die verbinding met de buitenwereld hebben, zoals waterleiding, verwarming, telefoon e.d. Ga dus niet in bad, en ga ook niet bellen als je een telefoon met een snoer hebt (behalve als je de brandweer of ambulance moet bellen natuurlijk).
(voor je spulletjes is het handig als je alle kabels die naar buiten gaan, zoals telefoon, centrale antenne en netsnoeren losmaakt).
Binnen in een auto is ook redelijk veilig, als die tenminste een metalen dak heeft. Door de metalen constructie loopt de meeste stroom langs de buitenkant weg. Hou in de auto dan wel de raampjes goed dicht, probeer geen metaal aan te raken en hou zoveel mogelijk dak boven je hoofd, in een stationwagon of MPV kun je bijvoorbeeld beter midden op de achterbank gaan zitten.
Blijf uit de buurt van metalen en andere geleidende voorwerpen.
In het open veld nooit onder bomen schuilen. In het open veld nooit languit gaan liggen, maar je zo klein mogelijk maken met je voeten zo dicht mogelijk bij elkaar. Hou je handen over je oren en ogen. Zoek het laagste punt in het landschap op. Als je met meerdere personen bent hou dan minstens 5 meter afstand van elkaar. Als er dan één geraakt wordt kan de rest tenminste nog helpen. Hou er dan wel rekening mee dat na één inslag het onweer niet voorbij is, en ga dus bijvoorbeeld niet allemaal om het slachtoffer heen staan als je met een grotere groep bent.
Op het water heb je weinig keus, probeer bij de eerste tekenen van onweer aan de kant te komen en zoek daar dekking.
In theorie zou je onder een (liefst metalen) brugdek ook nog een redelijke bescherming moeten hebben, maar of dat zo is bij een echte inslag weet ik niet. Bovendien, als je bij een brug bent ben je meestal ook dicht bij de wal, en zou je beter daar dekking kunnen zoeken.
In een boot met een metalen dak of dek zit je net als in een auto ook redelijk beschermd.
Na afloop van de bui moet je nog een half uur wachten voordat je je dekking verlaat.

Over hoogspanningslijnen zijn de meningen verdeeld, de één zegt dat je absoluut zover mogelijk uit de buurt moet blijven, de ander zegt juist dat ze door hun hoogte en metalen constructie juist als bliksemafleider werken, waardoor de kans op een directe inslag kleiner is dan in het open veld. Je moet dan niet te dicht bij een mast komen (in verband met de weglopende stroom in de grond), en ook niet recht onder de leidingen (bij inslag kunnen ze breken, en dan ben je helemaal de pineut). Als je zoveel zijdelingse afstand houdt als de hoogste kabel hoog is zou je in theorie de beste kansen hebben.

Laatste wijziging: 12-6-2004